Een echt complot en waarom complotdenkers daarover zwijgen
Hoe klimaatontkenning in de wereld kwam
Klimaatontkenning viert hoogtij. Volgens peilingen is klimaat in een paar jaar tijd van prioriteit naar bijzaak gezakt. Groen beleid wordt afgezwakt, Green Deals worden weggestemd of uitgekleed, bedrijven stellen hun doelen naar beneden bij. In het Amerika van Trump worden milieu- en klimaatbeleid actief bestreden. Dat betekent dat de aarde weer meer vervuild mag worden, biodiversiteit harder achteruit gaat, de lucht weer viezer mag worden en de opwarming, die de laatste jaren wat langzamer ging, weer vaart krijgt. Rechtse politici en rechtse kiezers vinden het geen probleem. De mens heeft toch geen invloed, zeggen ze, de opwarming hoort erbij, gaat wel weer over. Hoe kon klimaatontkenning zo snel terrein winnen?
In dit blog wil ik iets vertellen wat in de media te weinig aandacht krijgt. Namelijk dat het hele idee achter klimaatontkenning bedacht is door oliemaatschappijen en conservatieve Amerikaanse denktanks. En dat het vervolgens met heel veel geld de wereld in is gebracht, met betaalde wetenschappers, propagandafilms en slimme pr-bureaus. Het offensief begon in de jaren ’90 met een heel duidelijk doel:
“Victory will be achieved when the average citizen is uncertain about climate science.”
Dit stond in een Roadmap uit 1998 (Global Climate Communications Plan, API). De gemiddelde burger moest dus aan klimaatwetenschap gaan twijfelen. Als je nu met mensen praat of op internet rondkijkt – “the average citizen” – zie je dat dit offensief succesvol is geweest.
“Exxon knew”
En nu het verrassende: intern erkenden de oliemaatschappijen het klimaatprobleem wél! Exxon, Shell, Chevron, Mobil, BP erkenden het allemaal, onomwonden.
Intern zeiden ze dit: “The scientific basis for the Greenhouse Effect on climate is well established and cannot be denied.”
Naar buiten toe zeiden ze dit: “Reset the alarm. We still don’t know what role man-made greenhouse gases might play in warming the planet.”
Beide zinnen zijn van Mobil Oil Corporation. De eerste stond in een interne memo, de tweede in een advertentie. Van hetzelfde bedrijf!
Exxon, de grootste van allemaal, heeft veel eigen onderzoek naar de impact van CO2 gedaan. Daar begonnen ze al mee in de late jaren ’70. In een intern rapport van chemicus James Black, The Greenhouse Effect (het broeikaseffect) stond dat fossiele verbranding desastreuze gevolgen kon krijgen: opwarming, zeespiegelstijging, overstromingen, droogte, honger, volksverhuizingen en veel meer. Black schreef ook dat die gevolgen al vrij snel onomkeerbaar konden worden, als we niet op tijd ingrijpen. Het Exxon-management nam het zeer serieus en wilde het verder onderzoeken.
Exxon (voorheen Standard Oil/Esso, tegenwoordig ExxonMobil) was toen het grootste bedrijf ter wereld en kon dus de beste wetenschappers betalen. Ze tuigden een supertanker op, de Esso Atlantic, tot een varend laboratorium en gingen jarenlang atmosferische bewegingen, opname van CO2 in water en veel meer bestuderen. Na een paar jaar was er consensus. De onderzoekers kwamen tot dezelfde conclusies als klimaatwetenschappers: broeikasgassen in de atmosfeer nemen dankzij fossiele verbranding gevaarlijk toe, met als gevolg dat de aarde snel opwarmt, veel sneller dan je op basis van natuurlijke schommelingen zou verwachten.
Even ter verduidelijking: de natuurlijke schommelingen en daarmee ook de opwarming in de twintigste eeuw, werden door alle klimaatwetenschappers erkend. Het broeikaseffect viel juist op omdat het daar een afwijking van was.
De Exxon-onderzoekers zagen maar één oplossing: het gebruik van fossiele brandstoffen drastisch verminderen, hetzelfde als wat klimaatwetenschappers en activisten zeiden. Voor een bedrijf met olie als hoofdproduct is dat nogal wat.
Medewerkers die er destijds bij betrokken waren zeggen dat er een gevoel van urgentie heerste, missie zelfs. Er werd over gepraat, onderzocht, gerekend en nog eens gerekend, memo’s gingen over en weer. De gesprekken gingen er zelfs over of Exxon moest veranderen van een olie- en gasbedrijf naar een gediversifieerd energiebedrijf. Toenmalig CEO Clifton Garvin was zeer betrokken en liet onderzoek opzetten naar zonne-energie en andere energiebronnen. Even leek het erop dat er een nieuw en groot avontuur was begonnen: de zoektocht naar hernieuwbare energie, naar nieuwe nog onbekende technologieën en naar nieuwe vormen van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Dat was veertig jaar geleden… Stel je eens voor dat ze toen hadden doorgepakt. Stel je eens voor dat ze de moed hadden gehad hun eigen conclusies in praktijk te brengen. Het grootste bedrijf ter wereld. Wat had dat allemaal kunnen geven aan vernieuwing en transitie? Als ze de moed hadden gehad… Maar het ging anders.
The road not taken
De tachtiger jaren waren een tijd waarin twee bewegingen elkaar kruisten. Aan de ene kant drong de ernst van milieu en klimaat steeds meer door in de politiek. We hadden de zure regen en alle maatregelen daartegen, de katalysator die in auto’s verplicht werd, de Californische normen voor uitstoot die ook in Europa werden ingevoerd, de CFK’s die verboden werden omdat ze de ozonlaag aantasten. Voor 55-plussers even wat nostalgie 🙂
Jimmy Carter had klimaat tot een speerpunt van beleid gemaakt. Als symbolische daad had hij zonnepanelen op het Witte Huis laten plaatsen. Daarbij hield hij een bevlogen speech waarin hij pleitte voor een transitie naar hernieuwbare energie. Als we over twintig jaar hierop terugkijken, vroeg hij, zien we dit dan als het begin van een groot avontuur, of als een relikwie van “the road not taken?”
In dezelfde jaren was er ook de opkomst van een rechtse tegenbeweging. Ronald Reagan, neoliberalisme, minder overheid, minder regels, lage belastingen, bezuinigingen (om de lage belastingen op te vangen). De economie werd veel meer dan voorheen helemaal op bedrijfswinsten en aandeelhouders gericht. Reagan had helemaal niets met milieu en klimaat. Hij liet de zonnepanelen meteen weer weghalen.
Misschien kreeg het management van Exxon het benauwd. De memo’s gingen opeens over iets anders. Stel dat er met fossiele brandstoffen hetzelfde gaat gebeuren als met CFK’s, dus dat ze trapsgewijs verboden worden, hoe kan Exxon dan overleven? Misschien had het ook te maken met druk van aandeelhouders, waarvan velen het klimaatonderzoek met argusogen bekeken. En zeker had het te maken met de nieuwe CEO Lee Raymond, die klimaatwetenschap onzin vond en de focus helemaal op winst en aandeelhoudersbelang richtte. Hoe dan ook: Exxon maakte een complete draai. In 1987 werd bij een reorganisatie het merendeel van de klimaatmedewerkers ontslagen. Met een enorm lobbyoffensief ging Exxon in de tegenaanval.
Big Oil Disinformation Campaign
Waar eerst wetenschappers waren aangetrokken om klimaatverandering te onderzoeken, werden nu wetenschappers aangetrokken om klimaatwetenschap te ontkennen. Opeens werd alles betwijfeld. Het is belangrijk daarbij te vermelden dat deze twijfel niet op nieuwe onderzoeksresultaten gebaseerd was. Alle wetenschap van daarvoor stond nog overeind! Alleen de nadrukken veranderden: opeens werden de kleine onzekerheden breed uitgemeten. De meeste waren allang bekend en al honderd keer doorgerekend, maar nu werden ze als bewijs gepresenteerd dat wetenschappers het ook niet wisten.
Zo kwam ook de eerder genoemde Roadmap in de wereld. Exxon nam het voortouw, samen met enkele ultrarechtse denktanks die tegen alles waren wat met overheid, belasting en regels te maken had. API (American Petroleum Institute) was naast Exxon het meest actief.
In de Roadmap van een grote door API georganiseerde bijeenkomst in 1998 stond dit:
Victory will be achieved when:
– Average citizens understand (recognize) uncertainties of climate science; recognition of uncertainties becomes part of conventional wisdom;
– Media understands (recognizes) uncertainties in climate science;
– Media coverage reflects … viewpoints that challenge the current conventional wisdom.
– Unless “climate change” becomes a non-issue, … there may be no moment when we can declare victory for our efforts.
Klimaat moest dus een “non-issue” worden, media moesten de onzekerheden gaan benadrukken en de algemene opinie moest van de baan. Het ging nog verder. Op universiteiten en in maatschappelijke organisaties werd geïnfiltreerd, medestanders werden gezocht om klimaatgesprekken en initiatieven te ondermijnen. Mensen werden daarin getraind! Ik verzin dit niet: getraind om te saboteren. Er ontstond een heel nieuw vak: twijfel zaaien, discussies ondermijnen, traineren, saboteren, zorgen dat initiatieven in de modder verzanden en dat beleid doodloopt.
“Undercover scientists” (letterlijk, zo stond het er) moesten klimaatwetenschap in diskrediet brengen. Dat deden ze met geslepen strategieën. Ze namen bestaande klimaattheorieën over maar lieten daar dan een of meer elementen uit weg of verdraaiden die. Dan zag het er allemaal nog steeds heel degelijk en onderbouwd uit. Voor een leek in het verschil niet te zien. Maar door die paar veranderingen was de uitkomst wel anders: dan heeft de mens opeens geen invloed op de opwarming. In de jaren daarna zien we hoe dit uitgewerkt werd, in de media, in artikelen en later ook in films.
Dit ging bijvoorbeeld zo. Ben Santer was een klimaatwetenschapper die ook in het IPCC zat en die in 1995 een rapport schreef waarin hij aantoonde dat CO2 de atmosfeer opwarmt en dat daar nu genoeg wetenschappelijk bewijs voor was. Kort daarna verscheen er in The Wall Street Journal een groot artikel van een paar wetenschappers waarin beweerd werd dat het allemaal onzeker is en dat de invloed van de mens en CO2 helemaal niet aan te tonen is. Er zat ook nog een sneer in het artikel, namelijk dat Santer met zijn rapport politieke motieven zou hebben. (bron: Merchants of Doubt)
Klimaatwetenschappers verdedigden Santer als één blok. Santer zelf schreef een antwoord dat door vele collega’s ondertekend werd. The Wall Street plaatste het, maar ingekort. Ook de voorzitter van het IPCC schreef een ingezonden stuk, dat ook werd ingekort. Vervolgens kregen de aanvallers uitgebreid alle ruimte om nog eens te reageren: niet ingekort. Het lijkt er dus op dat The Wall Street Journal meedeed met het offensief, maar dat kan ik verder niet hard maken. The Wall Street Journal staat bekend als een conservatieve pro-Republikeinse zakenkrant.
Klimaatontkenning
Het maakte genoeg ruis waardoor ook andere media erover gingen schrijven. Dat betekent niet automatisch dat die allemaal meededen met de campagne. Het kan ook zijn dat het ze gewoon goed uitkwam. Klimaat- en milieumaatregelen zijn tenslotte voor veel bedrijven lastig en kosten geld en aanpassing. Dus het is wel begrijpelijk dat de twijfel in sommige kringen met open armen werd ontvangen.
Voor een buitenstaander zag het eruit als een wetenschappelijk debat, maar dat was het dus niet. Het waren zoals gezegd gewoon gekopieerde theorieën uit de klimaatwetenschap waar een paar cruciale gegevens uit waren weggelaten. Ben Santer had het bijvoorbeeld over de precieze bewegingen van warmte in de lucht. Hoe is de lucht samengesteld, uit welke stoffen? En hoe beweegt warmte? In welke volgorde? Is de stratosfeer eerder warm of de troposfeer? Daaruit kun je concluderen of warmte van de aarde komt en opstijgt, en dan dus eerst de lagere luchtlagen verwarmt, of dat warmte direct van de zon komt en dan dus eerst buitenlagen van de atmosfeer verwarmt. Klimaatwetenschap gaat over een subtiel voortdurend bewegend systeem en dat vraagt zeer precieze waarnemingen en berekeningen.
En als je dan dus één element weglaat dan kun je nog steeds pagina’s volschrijven met argumenten en berekeningen en ziet het er allemaal heel geleerd uit. Maar het cruciale argument ontbreekt. Nogmaals: no way dat een leek het herkent! Ik herkende het ook niet, ik moest erop gewezen worden. Het lijkt allemaal keurig wetenschappelijk maar het is fake. Niets meer dan dat. Bewuste misleiding. Desinformatie. Zo kwam klimaatontkenning in de wereld.
Complotjargon
Sommige van de ‘undercover scientists’ hadden overigens al geoefend met eerdere ‘cases’. Twee van de prominente klimaatontkenners waren Dr. Frederick Seitz en Dr. Fred Singer. Zij hadden voor de tabaksindustrie in grote campagnes de gezondheidsrisico’s van roken. Fred Singer had dat ook al voor andere producten gedaan: voor CFK’s, voor DDT en voor asbest. Als hij zijn zin had gekregen waren die alledrie nu nog volop in gebruik. Wetenschappelijke kennis over de gevaren werden als ‘meningen’ afgedaan, of als linkse politiek gemotiveerde propaganda. We kennen dit inmiddels: “wetenschap is ook maar een mening.” Het jargon voor het moderne complotdenken werd hier ontworpen.
2001: Bush en Cheney springen erin
De volgende stap was dat ook de politiek moest worden doordrongen. Dat was nog maar mondjesmaat gelukt omdat in de negentiger jaren Bill Clinton president was en Al Gore vice-president. De laatste was zoals we weten voor krachtig klimaatbeleid. Clinton zelf iets minder maar hij stond er welwillend in. Exxon en consorten probeerden in die tijd wel Congresleden en Gouverneurs te bestoken, maar op het hoogste niveau, het Witte Huis, kregen ze geen voet aan de grond.
Dat veranderde in 2001, toen George Bush junior het Witte Huis betrad met als vice-president Dick Cheney. Beiden waren oliemannen, beiden kenden CEO Lee Raymond persoonlijk. Raymond en Cheney waren ook nog eens oude jachtvrienden. Meteen toen Bush geïnaugureerd was begon pro-olie politiek. Dat ging ver. Zowel binnenlands als internationaal werden milieu- en klimaatbeleid tegengewerkt. Klimaattwijfelaars werden op sleutelposities geplaats, enzovoort. Het heeft de ontwikkeling naar schonere energie jaren vertraagd, precies zoals de bedoeling was.
Bewezen en fact checked
Hoe weten wij dit allemaal? Het is uitgebreid bestudeerd door journalisten, activisten, wetenschappers en politici. Het staat allemaal zwart op wit te lezen en er zijn getuigen. Medewerkers die er bij betrokken waren hebben er interviews over gegeven, bij rechtszaken zijn memo’s en documenten boven tafel gekomen, in het Congres zijn er vragen over gesteld en hebben olie-bobo’s zich moeten verantwoorden – het is allang geen geheim meer.
Natuurlijk beweert Exxon zelf dat alle verhalen over desinformatie en misleiding niet kloppen. Maar dat zeggen ze voor de buitenwereld. Uit interne mails blijkt dat ze het gewoon erkennen: “We actually don’t dispute much of what these stories report.” Daar komt nog bij dat een Exxon-lobbyist het heeft toegegeven. In een videogesprek dacht hij met een rijke investeerder te spreken, maar het was een undercover-onderzoeker van Greenpeace.
“Did we aggressively fight against some of the science? Yes.”
“Did we join some of these shadow groups to work against some of the early efforts? Yes, that’s true.”
Je leest het goed: agressief bestrijden…. schaduwgroepen… Deze man stond gewoon op de loonlijst van Exxon. Het gesprek is gefilmd.
Kun je dit een complot noemen? Ja. Een stinkend rijke elite spant samen met wetenschappers, media en politici, tot in de top van de Amerikaanse regering aan toe, om de bevolking te misleiden. Dit is precies waar complottheorieën over gaan. Laten we het daarom nu over complotdenkers hebben.
Waarom zwijgen complotdenkers?
Er is de laatste jaren veel te doen over complottheorieën. Sinds de coronapandemie is complotdenken breed doorgedrongen. Complotdenkers zitten in parlementen en regeringen. Ik ga de discussie over definities nu niet aan want dat vind ik zonde van mijn en van jouw tijd. Je kunt er overal over lezen. Zie ook mijn andere blogs erover. Kort samengevat gaan complotdenkers er vanuit dat achter vrijwel alle belangrijke gebeurtenissen complotten zitten, dat sinistere groepen achter de schermen aan de touwtjes trekken, dat megacorporaties alle macht hebben, dat de coronapandemie opzet was om totalitaire dictatuur door te duwen, enzovoort. Je zou verwachten dat complotdenkers dit olie-offensief dus uitgebreid bestudeerd hadden. Maar niets is minder waar: over dit complot wordt gezwegen.
Hoe kan dat? Ik heb op meerdere complotsites gekeken en vond het nergens. David Icke, Steve Bannon War Room, Henry Makow, NineforNews, WanttoKnow, Whydontyoutrythis, Ellaster: geen woord erover. Op de site van Café Weltschmerz staan Big Pharma en Big Tech wel maar Big Oil niet. Op Blckbx nul resultaten voor Big Oil of Exxon. Bij David Icke vinden we Big Oil in verband met de spreekwoordelijke 1%: de allerrijkste top van de mensheid die veel te veel geld en veel te veel macht heeft. En verder vooral een verdediging van Big Oil. Over het oliecomplot niet één zin.
Dit is best wel opmerkelijk, zeker omdat complotdenkers altijd naar bewijzen op zoek zijn om hun verhaal geloofwaardig te maken. Dat merk je in discussies en ook op hun eigen sites. Vaak staat daar wel een kopje “Bewezen complotten”. Nou, zou je zeggen, hier heb je er een. Complotdenkers hadden het triomfantelijk de wereld in kunnen roepen:
“Zie je wel: megacorporaties hebben de macht.”
”Zie je wel: wetenschappers worden betaald om feiten te verdraaien.”
“Zie je wel: we worden op grote schaal bedrogen!”
“Zie je wel: wij zijn niet zo gek als jullie denken!”
Maar nee, het blijft stil.
Het wordt nóg opmerkelijker als je bedenkt dat complotdenkers beweren zo kritisch te zijn en zo goed onderzoek te doen. “Doe je onderzoek!” werd hun gevleugelde mantra, helemaal in de coronatijd. Ze presenteren zichzelf als de andersdenkenden, de dissidenten (echt waar) die verder kijken en de verborgen onderstromen herkennen. Maar wat zien we hier? Helemaal geen onderzoek, maar dan ook echt niets. Terwijl iedereen over het oliecomplot kan lezen, op internet, in boeken, kranten, tijdschriften, documentaires. Iedereen kan het opzoeken. Maar complotdenkers doen dat blijkbaar niet. Als ze de termen Big Oil en conspiracy hadden ingetoetst tijdens de door hunzelf zo geprezen onderzoeken, hadden ze het oliecomplot echt wel gevonden.
Wat zegt dit? In elk geval dat complotdenkers helemaal geen goed onderzoek doen. Dat wisten we al, maar hier zien we het breeduit. Doorzoeken, vragen stellen, context erbij halen, tegenargumenten zoeken, dat doen ze allemaal niet.
Zoeken ze echt zo slecht of zou het ze niet uitkomen? Ik denk beide. Als je het oliecomplot serieus neemt moet je ook het klimaatprobleem serieus nemen. Dan zul je dus op een of andere manier willen of moeten meewerken aan oplossingen: bepaalde veranderingen in de maatschappij accepteren, bepaalde veranderingen in je leven brengen. En uit de hele complothype blijkt wel dat dit het laatste is wat complotdenkers willen. Als complotdenker hoef je je niet aan coronabeleid te houden, hoef je niet met multiculturele gevoeligheden rekening te houden (allemaal omvolking), wil je geen internationale verplichtingen (afbreuk van onze soevereiniteit), ga maar door. Het komt dan wel erg goed uit als je ook niet met klimaatmaatregelen hoeft mee te werken.
Maar het wordt nog gekker, want complotdenkers geloven het. Ze geloven het complot. Ze nemen klakkeloos over wat Big Oil hen heeft voorgeschoteld. De mensen die het bedacht hebben geloven het zelf niet eens, maar complotdenkers geloven het wel. Ze roepen “Klimaathoax” “ClimateGate” en “Klimaathysterie”, maar hebben geen moment uitgezocht hoe deze verhalen in de wereld zijn gekomen. Ze noemen zichzelf wakker, kritisch en de enigen die doorhebben hoe het zit, maar intussen praten ze gewoon een paar megacorporaties en ultra-rechtse denktanks na.
Stel je voor: er zijn honderden klimatologische instituten en faculteiten in de hele wereld. Allemaal wetenschappers uit verschillende landen met verschillende culturele achtergronden: Amerikanen, Brazilianen, Chinezen, Canadezen, Europeanen, Indiërs, Japanners, Zuid-Afrikanen ga maar door. Er komen elk jaar ook weer duizenden nieuwe studenten bij. Al deze mensen verdiepen zich dag in dag uit in klimaat, opwarming, oplossingen en veel meer. Het wordt nagerekend en nog eens nagerekend. Denk je echt dat al die mensen gemist hebben dat het allemaal fake is, terwijl dat toch in een paar minuten op YouTube of TikTok uit te leggen is? Get real. Hoe geloofwaardig is dit?
Climate: the Movie (the Cold Truth)
Er zijn een paar films die het standpunt van Exxon en de olielobby uitdragen. Ik noem er twee. Ik ga ze niet helemaal debunken want dat wordt te lang. Een paar dingen erover. In The Great Global Warming Swindle (2007) worden precies zoals ik hierboven beschreef feiten verdraaid of verzwegen en andere erbij bedacht. Een grafiek wordt vervalst en terloops wordt reclame voor fossiele brandstoffen gemaakt. Hier zijn de ‘undercover scientists’ die in de Roadmap genoemd worden aan het woord. Het is ook uitgezocht dat de film gefinancierd is door olielobbygroepen. De meeste mensen die geïnterviewd worden hebben banden met de olie-industrie, een (Patrick Moore) met kernenergie.
Onlangs maakte dezelfde regisseur weer een film, eigenlijk een herhaling, Climate the Movie – The Cold Truth (2023). Ook hierin weer een line-up van undercover-scientists die allemaal min of meer hetzelfde vertellen. In de hele film geen enkel tegenargument, geen enkele wetenschappelijke toets. Klimaatbeleid wordt linkse publiek-betaalde onderdrukking genoemd, om ons te beperken, om kapitalisme te bestrijden, om de wereld te controleren.
Dat laatste is vooral grappig: “To control the world.” Klimaatactivisme ontstond van onderop, vanuit wetenschappers en actievoerders. Het is pas later door de politiek en het bedrijfsleven opgepakt. Bedrijven die klimaatvriendelijk willen produceren moeten tegen een bierkaai van aandeelhouders en klagende consumenten (“te duur”) in vechten. En toch zou het een agenda zijn om de wereld te controleren? De olie-industrie is tien keer zo rijk en tien keer zo machtig. Klimaatbeleid als staatsgreep van machthebbers is wel heel vergezocht. Het knokt juist al jaren tegen een heleboel onwil in.
In de film klagen de geïnterviewden dat klimaattheorieën worden opgedrongen. Als je tegen het gevestigde standpunt ingaat wordt je uit de wetenschappelijke community gegooid. Ik ga niet op alles in, maar één voorbeeld wil ik noemen. Wei-Hock Soon, die in de film beweert dat de opwarming niet door uitstoot komt maar door veranderende zonnewarmte, heeft inderdaad geen contractverlenging gekregen. Maar dat was niet omdat hij dit beweerde, maar omdat hij één-punt-twee miljoen aan oliegeld op zijn rekening bleek te hebben staan.
De film wordt veel gedeeld. Vaak natuurlijk in radicaal-rechtse maar ook in alternatieve en spirituele kringen: New Age-influencers, healers, festivalgangers, de beweging die internationaal de ‘wellness communitu’ genoemd wordt. Dat is verrassend. Zo’n twintig jaar geleden was er een vrij vanzelfsprekende verbinding tussen deze groepen en progressieve groene politiek. Maar dat is voorbij. Terwijl ze in woord en op hun tijdlijnen vaak nog wel voor een eerlijker wereld en een betere omgang met de natuur zijn, kiezen ze in daad voor fossiele brandstoffen en korte termijnvoordelen. “Lieve mooie mensen, wij zijn allemaal één. Het klimaatprobleem is een hoax, we kunnen doorgaan met vervuilen.”
Een grassroots-beweging die geen grassroots is
Hoe het kan dat zoveel groepen voor de olie-desinformatie gevallen zijn? Ook dit is slimme strategie geweest. De oliebazen zagen met lede ogen aan hoe in het begin van de eeuw het bewustzijn over klimaat toenam en de internationale klimaatbeweging groeide. Al Gore had zijn film The Incovenient Truth gemaakt, steeds meer mensen voelden zich betrokken. Het was ook de tijd van protesten tegen globalisering en tegen uitwassen van het kapitalisme. ‘Autonomen’ zetten tentenkampen op en verstoorden internationale bijeenkomsten. Klimaatactivisten en antiglobalisten waren wat je noemt ‘grassroots’: bewegingen van onderaf, vanuit het volk. Dat wilden Exxon en API ook.
Met hulp van Amerika’s grootste pr-bureau Edelman werd een grassroots-beweging opgezet. Hoe bereik je gewone mensen? Niet via experts maar via “mensen zoals jij”, niet via wetenschappelijke discussies maar door een voelbare dreiging: je baan en je benzine. “Klimaatbeleid gaat je je baan kosten, klimaatbeeld maakt benzine duurder.” Per doelgroep werden de slogans aangepast. “Klimaatbeleid is controle van bovenaf, klimaatbeleid is beperking, klimaatbeleid gaat je je vrijheid afnemen.”
In Amerika lopen maatschappelijk discussies meer dan bij ons via town hall meetings en grote rally’s op campussen en in sporthallen, en ook daar werd een leger van medestanders op afgestuurd. Het werkte. Staat na staat, stad na stad, dorp na dorp werd bestookt. Ze kozen ook steeds specifieke onderwerpen, zoals een pijplijn die door natuurgebied of door een Native-reservaat aangelegd moest worden. Voor één project in 2014 wisten ze 35.000 vrijwilligers op te trommelen. In een uitgelekt document staat dat API online-netwerken had van één miljoen medestanders, die alleen al voor Keystone Pipeline XL (dwars door gebied van Native Americans) een half miljoen ondersteunende berichten online zette. Zulke aantallen, daar kan natuurlijk geen universiteit of actiegroep of overheid tegenop. Natuurlijk ontkennen ze zelf alles: “Uit verband gerukt”, “Je moet dit in de context zien.” Maar het staat er gewoon zwart op wit.
De prijs van ontkenning
Jarenlang was klimaatbewustzijn groeiende en werd de bereidheid er iets te doen steeds groter, bij burgers, overheden én bij bedrijven. Maar sinds een paar jaar lijkt die ontwikkeling overschaduwd door ontkenning. Zestig procent van de Amerikanen denkt dat de klimaatopwarming onder wetenschappers omstreden is. Anti-klimaatpartijen worden groter, regeringen en bedrijven draaien klimaatplannen terug. Elke dag verschijnen er wel artikelen of posts waarin beweerd wordt dat klimaatverandering een hoax is of een smoes van regeringen om beperkingen door te voeren. Je kunt nauwelijks nog iets over klimaat schrijven of er komen ontkennende en ondermijnende reacties.
Dit komt natuurlijk niet alleen door de olie-desinformatie. Er is ook bredere weerstand tegen verandering, tegen elektrische auto’s, tegen windmolens, tegen beperkingen, tegen hogere prijzen. Klimaatweerstand, milieuweerstand, zoiets. Maar ook dan: dankzij alle desinformatie heeft die weerstand rechtvaardiging gekregen en een groter draagvlak. Het is megacorporaties gelukt hun belang als volksbelang te presenteren.
Deze weerstand is een ramp voor de energietransitie, maar het heeft op veel meer gebieden een remmende en vertragende invloed: zoals voor de industrie en de economie. Niet voor niets roepen veel bedrijven juist op om ondanks radicaal rechts en ondanks Trump toch door te gaan. Europa en de VS lopen nu al mijlenver achter op China. Op gebied van elektrische auto’s en zonnepanelen is China dominant en sommige analisten vrezen voor een ‘Nokia-moment’. Ford-CEO Jim Farley is daar heel eerlijk over: “We lopen vijfentwintig jaar achter.” Dit is de zichtbare prijs van weerstand tegen transitie.
Als we om ons heen kijken zien we ook dat de opwarming doorgaat, dat de warme golfstroom tot stilstand dreigt te komen, dat sommige eilanden door de zeespiegelstijging voor hun toekomst moeten vrezen, dat er meer diersoorten uitsterven dan in de afgelopen eeuwen en dat de smog in grote steden en industriële gebieden blijft hangen. Alleen al de luchtvervuiling kost jaarlijks afhankelijk van de telling 7 tot 8 miljoen doden, waarvan 700.000 kinderen onder de 5 jaar. Klimaatontkenners zouden zo eerlijk moeten zijn toe te geven dat ze dat niet erg vinden, dat al die gevolgen niet opwegen tegen hun behoefte aan consumeren, autorijden en vliegen.
Vechten voor het klimaat
Tegelijkertijd is er een grote beweging in de wereld die juist vóór verandering vecht, vóór de energietransitie. Burgers, wetenschappers, bedrijven, politici. Voor heel veel mensen is de klimaatproblematiek een uitnodiging tot creativiteit en vernieuwing. De ontwikkeling gaat ongelooflijk snel en die gaat door, hoeveel tegenwerking er ook van rechtse politici en kiezers is. Er worden dingen ontwikkeld en georganiseerd waar we tien jaar geleden nog niet eens over fantaseerden. Technologische uitvindingen, duurzame oplossingen, maatschappelijke bewustwording, agrarische oplossingen (biologische boeren hebben geen stikstofprobleem – dat kan dus gewoon). Er gebeurt heel veel.
De aarde is weliswaar warmer aan het worden, maar de lucht is ook schoner geworden. Door overheidseisen, dus door regulering. Daardoor is de uitstoot veel schoner geworden. Het aandeel hernieuwbare energie neemt elk jaar toe. Dit laatste weliswaar meer dankzij China en India dan dankzij ons, maar goed, het gebeurt. En dankzij schonere lucht sterven er jaarlijks veel minder mensen dan twintig jaar geleden.
Hoe anders is dit dan de rechtse tegenbeweging die dit alleen maar wil afremmen en afbreken. De strijd voor een schonere wereld is veel groter dan alleen technologisch. Voor veel inheemse volken – van Siberië en Zuidoost-Azië tot Zuid-Amerika en de Verenigde Staten – is de klimaatstrijd ook de strijd voor hun land en waardigheid is. En intussen verdedigen complotdenkers het belang van megacorporaties. Terwijl vanuit Rusland jongeren, inheemse leiders en wetenschappers een klimaatzaak aanspannen, verdedigen complotdenkers Poetin. Het is onvoorstelbaar.
Stemgedrag van rechtse partijen
Als je het over energietransitie hebt noemen klimaatontkenners vaak meteen de mensenrechtenschendingen bij het produceren van batterijen: kinderarbeid en slavernij in kobalt en lithiummijnen. Dat is terecht, want de mensenrechtensituatie is op veel plekken nog steeds schrijnend. Maar dan zou je ook de mensenrechtenschendingen dankzij oliewinning moeten meerekenen. Ga eens met Nigerianen of Liberianen praten om te vragen hoe het is om grote oliemaatschappijen in hun land te hebben boren. En bovendien is de kritiek vanuit de mond van klimaatontkenners hypocriet, want in grote meerderheid stemmen ze op partijen die niets aan mensenrechtenschendingen willen veranderen.
Dit laatste is niet bekend genoeg. Als je naar het stemgedrag van partijen kijkt, in nationale parlementen en in het Europese Parlement, dan zie je dat linkse partijen met voorstellen komen om mensenrechten te verbeteren. Bijvoorbeeld om alleen producten in de EU toe te laten waarvan in de productieketen geen uitbuiting, slavernij, kinderarbeid of ernstige milieuschade voorkomt. De rechtse partijen en helemaal de radicaal rechtse partijen stemmen daar allemaal tegen. Volgens de Europese fractie van Ja-21 worden anders onze producten te duur.
Aan stemgedrag, niet aan mooie woorden, zie je wat een partij doet. Radicaal-rechtse partijen stemmen steevast vóór de belangen van megacorporaties. Dat zeggen ze niet maar doen ze wel. Je zag het bij de Antiwegkijkwet, bij energiebelasting, bij fossiele subsidies, bij pesticiden. Intussen proberen ze NGO’s die wel vechten voor milieu en klimaat, dierenwelzijn of mensenrechten monddood te maken (bron Follow the Money). Dit weten veel te weinig mensen. Kijk naar het stemgedrag, kijk naar de amendementen die ze indienen. Terwijl ze de lobbymogelijkheden voor NGO’s willen beperken, houden ze de lobby’s van grote bedrijven in stand. Er is een totaal paradoxale situatie ontstaan: groepen die er iets aan willen veranderen worden als kwaadaardige elite weggezet, terwijl de echte elite van machtige bedrijven haar belangen doorduwt en nu als “stem van het volk” gezien wordt. Weet dus: als mensen nog eens over kobaltmijnen en mensenrechten beginnen is dat alleen geloofwaardig als ze links stemmen.
Tot slot
We zien in onze tijd dus twee bewegingen, twee reacties op de klimaatcrisis. Aan de ene kant een creatieve en vernieuwende reactie: vol inzetten op innovatie en transitie, bereid zijn te veranderen. Aan de andere kant een defensieve, ontkennende reactie: vol inzetten op desinformatie en verdachtmakingen, behouden wat je hebt. Dat zoveel mensen dit volgen is des te vreemder omdat zoals ik al zei de oliemaatschappijen intern de hele problematiek wél erkenden. Het is dus echt korte termijn winstbelang wat hen tot de desinformatiecampagnes dreef. Ook nu, veertig jaar later, geven managers van grote oliebedrijven toe dat het klimaatprobleem ernstig is. Voormalig CEO van Shell Jeroen van der Veer zei het heel duidelijk: “De klimaatverandering is ernstiger dan gedacht. … Het besef dat ons energiesysteem moet veranderen is er wel, maar mensen beseffen te weinig dat dat een gigakarwei is.” Bernard Looney van BP had ambitieuze klimaatplannen en probeerde maatschappelijk bewustzijn in beleid om te zetten, maar zijn opvolger schroefde dat terug: aandeelhouderswaarde en fossiele investeringen moesten weer vooropstaan. Looney werkt inmiddels in de sustainability-sector.
Meteoroloog en oud-weerman Gerrit Hiemstra heeft net een klimaatbijeenkomst georganiseerd: De aarde vraagt je stem. Hiemstra maakt heel duidelijk dat klimaatverandering niet alleen over warmer weer of hittegolven gaat, maar over hele systemen die uit balans kunnen raken. Ons gedrag vandaag bepaalt de toekomst. Dus ook voor onze kinderen en kleinkinderen, voor wie de gevolgen enorm kunnen zijn als we niks doen. Gerrit Hiemstra wijst er ook op dat we allang hebben laten zien dat we het kunnen. “Toen corona uitbrak, konden we ineens allemaal minder vliegen en autorijden. We zagen direct wat dat deed met de luchtkwaliteit. Dat bewijst dat verandering kan, maar dan moeten we het wel echt willen en de urgentie voelen. Als we het willen, kan het.” Tijdens demonstraties wordt vaak een hele ware slogan meegedragen: “Climate is changing. Why aren’t we?” Dat is denk ik de grote uitdaging van onze tijd.
Bronnen:
Merchants Of Doubt. How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. Naomi Oreskes and Erik M. Conway. Bloomsbury Press, 2010.
“The scientific basis for the Greenhouse Effect and the potential impact of human emissions of greenhouse gases such as CO2 on climate is well established and cannot be denied.” Mobil Oil Corporation, 21 December 1995, L.S. Bernstein. Climate Deceptiion Dossiers 2015, p. 26.
Grote klimaatuitdaging voor nieuw kabinet: zo staan we ervoor in negen grafieken
‘The Greenhouse Effect’ James-Black-1977-Presentation.pdf (insideclimatenews.org)
“Heading global warming would require major reductions in fossil fuel combustion…. Unless that happened, there are some potentially catastrophic events that must be considered. … Once the effects are measurable, they might not be reversible.”
Exxon Believed Deep Dive Into Climate Research Would Protect Its Business – Inside Climate News
The forgotten oil ads that told us climate change was nothing | Environment | The Guardian
1982-Exxon-Primer-on-CO2-Greenhouse-Effect.pdf (insideclimatenews.org)
Jimmy Carter’s Environmental Legacy
Joe Biden’s Solar Plan and the Prescience of Jimmy Carter | The New Yorker
Bush covers up climate research | Environment | The Guardian
ExxonMobil tried to censor climate scientists to Congress during Bush era
Revealed: ExxonMobil’s lobbying war on climate change legislation (youtube.com)
Revealed: ExxonMobil’s lobbying war on climate change legislation (youtube.com)
Denial, Disinformation, and Doublespeak: Big Oil’s Evolving Efforts to Avoid Accountabillity for Climate Change. Joint Staff Report
Oil Executives Grilled Over Industry’s Role in Climate Disinformation – The New York Times
Meet The Climate Denial Machine | Media Matters for America
“The scientific basis for the Greenhouse Effect and the potential impact of human emissions of greenhouse gases such as CO2 on climate is well established and cannot be denied.” Mobil Oil Corporation, 21 December 1995, L.S. Bernstein. Climate Deceptiion Dossiers 2015, p. 26.
TC Energy East Grassroots Advocacy Vision Document | DocumentCloud aantallen
How Fossil Fuels Found Their Influencers
Deaths from air pollution are high, but the data contains hope – Clean Air Fund
ClimateTruth.org, The ClimateDeceptionDossiers, The Road Not Taken, ExxonKnews